A parable (tamthīl)
The example of the human structure in this world is like the example of a ship bounded as a tool in the sea with what is within the ship of soulful potentials and working forces which are subject, with the permission of Allāh, to the command of this ship. They rectify the affair of this ship because the ship of the body does not travel with those soulful potentially towards different directions except with the blowing (hubūb) of the wind of volitions. So, when the wind is not blowing, the ship stops travelling and sailing.
…بِسْمِ اللَّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا… ﴿هود: ٤١﴾
In the name of Allāh is its course and anchorage. [11:41]
So, when the wind is not blowing, at that the time its relation to the ship is like the relation of the soul to the body. The ship stops before any of its pillars get suspended and any of its tools get disrupted. The same is the case with the body of man and its tools. When the soul separates from them, although nothing of the materials of the body or its tools and parts becomes non-existent except the departure of the breath of the spirit which is the same as the wind of the ship. The demonstration is established on the wind not being a substance of the ship. Rather, its motion is subservient to the motion of the wind. Neither is the ship the bearer of the wind, rather, the wind is the bearer of the ship and the thing that sets it in motion by the permission of Allāh. Its course is in the name of Allāh and the ship and whatever is on that ship from the forces and various potentials that are boarding it are not capable of making the wind return after it has left whether it be by some trickery or craftmanship for them to make it work again. Similar is the case with the spirit and its breath which is not from the substance of the body and nor is the body the bearer of the spirit. None of the potentials, and temperamental modes can return the soul when it leaves the body. So, this parable is that the live of the body and its motion is subservient to the soul and not that the soul is subservient in both things to the body. Therefore, the view of reincarnation which is to say that the soul returns and transfers to a body the departure of the spirit from the body once again from the aspect of the validity of its temperament and the aptitude of its matters becomes invalid. This is because the temperament is subservient to the soul just as we have mentioned in what has passed that the soul is the protector of the temperament and the gatherer of the parts of the body as well as the joiner of the elements of the body. This is by way of rejoining and not that the soul is subservient to the body and the elements of the body. As for the difference between natural death and unnatural death in the example of the ship, then it is that when it is known that the destruction of the ship is for two reasons, either (1) with the corruption of the body (jirm) of the ship or (2) by the disruption of the composition of the ship. Then, water enters it and destroys whoever is in it if they are unaware of the ship and do not work to rectify the state of the ship such as the destruction of the body and the body’s potentials from the aspect of the domination of one temperament due to negligence of the person whose body it is towards their body as well as his oblivion towards his body. So, when the temperament of the body corrupts, its system becomes dysfunctional, it deviates from moderation, its tool weakens, and the soul does not remain with the body, then the wind does not remain for the ship due to the disruption of the tool of the ship. Just like that, the wind would remain and would not stop existing where it was before the ship got destroyed. The same is true for the soul after the decay of the body. It remains in its own mine (maʿdin) just as the wind remains in its own horizon and realm.
As for the second aspect, then it is the aspect that the destruction of the ship with the power of a windstorm (rīḥ ʿāṣifah) that blows and strikes the ship to an extent that the ship and its tools are unable to bear it. So, the tool weakens and the instrument breaks due to constriction of its obedience of the ship to bear that which is striking it. The same is the case of the soul that when its substance strengthens and the instinctual warmth intensified, the body weakens in bearing it and the composition of the body dissolves, the tools dry out and the fluids perish due to the overcoming of warmth. The view is investigated that the instinctual warmth in people of old age is more and stronger than the warmth of the youthful ones. The mark of warmth appears in people of old age due to the scarcity of the bearer and the wilting of matter, contrary to that which is famous about this that the warmth of the people of old age is less than the warmth of the youthful ones.
Similarly, the origination points of the occurrence of natural death are the domination of warmth with the pleasures which necessitate the perishing of fluids. The perishing of fluids leads to the perishing of the warmth from the body accidentally (i.e., not in essence but as an accidental property). So, death then occurs by necessity. Therefore, the occurrence of natural death is from things that are necessary entailments for some essential goals as has been demonstrated in the discussions on causes. The essential goals here in this place are the power of the soul and the perfection of the soul as well as the intensification of the substance of the spirit and the power of the blowing of the trumpet[1] and the similitude of it in the parable of the ship is the strength of the windstorm on the ship. If must not remain hidden and concealed that the states of the dwellers of this ship of the body at the time of the strong storm are in one of two states. If some people are in this ship are cognizant of with the necessitation of the divine decree, their souls would be reassured, and they shall submit their affairs to the divine essence before the cover is removed and they depart from the world. Some of them will advise others to be patient and to have less concern and to desire to depart to the abode of return. So, when their knowledge of this destined strategy and decreed wisdom and acting by what is necessitated by the intellect and belief is complete and perfected, then they are relieved of sorrow and grief and reach the perpetual blessing. However, if they are not cognizant of what is necessitated by the divine decree and that whatever the wise person does is good and correct, and do not listen to the word of compliance and submission, then
فجزاؤهم الجحيم والحرمان عن النعيم والبعد عن رضوان الله العليم الحكيم والحمد لله رب العالمين على إتمامه وصلى الله على سيد الأنبياء والمرسلين محمد وآله الطيبين الطاهرين
So, their recompense is deprivation from blessing and distance from the pleasure of Allāh, the knowing and wise, and all praise is for Allāh the lord of the worlds for the completion of this work and may Allāh’s blessings be on the master of the prophets and messengers, Muḥammad (ṣ) and his clean and pure progeny.
Here ends the treatise called ʿArshīyya on the first of the month of Dhu al-Qaʿdah, 1314 AH (April 4th, 1897 CE) from the writings of Mawlānā Mawlawī Sayyid Ḥashmat ʿAlī Khayrullāhpūrī.
[1] The blowing of the trumpet is is an Islamic eschatological belief found in the Qurʾān and ḥadīth sources. For Quranic references, see: 6:73, 18:99, 20:102, 23:101, 27:87, 36:51, 39:68, 50:20, 69:13, and 78:18. Since the word used here is صور, I assumed it means forms. However, it can be read in another way and could also be translated as the blowing of the forms (which would not make as much sense in this place).
مثال بنيه انسانيه در اين عالم مثال سفينه محکمۀ آلاله است در بحر و در اين سفينه از قواي نفسانيه و جنود عماله است که مسخر اند باذن الله در امر اين سفينه و مصلحه اند بحال اين سفينه زيرا که سفينه بدن سير نمي کند بآن قواي نفسانيه بسوي جهات مختلفه مگر بهبوب رياح ارادات و چون ريح ساکن شود سفينه از سير و جريان وقوف مي نمايد و بسم الله مجريها و مرسيها پس چنانکه بوقت سکون ريح که نسبت آن بسوي سفينه مثل نسبت نفس است بسوي بدن سفينه وقوف مي نمايد قبل از انکه چيزي از ارکان آن معطل شود و يکي از آلات آن مختل شود و همچنين است جسد انسان و آلات آن چون نفس از آنها مفارقت نمايد اگر چه چيزي از مواد بدن و آلات و اعضاي آن معدوم نشود و سواي ذهاب نفخ روح که بمنزله ريح سفينه است و برهان قايم است بر اينکه ريح از جوهر سفينه نيست بلکه حرکت آن تابع بحرکت ريح است و نه سفينه حامل است ريح را بلکه ريح حامل سفينه است و محرک سفينه است باذن الله و مجري آن باسم الله است و سفينه و آنچه بر آن سفينه است از جنود و قواي مختلفه راکبه قادر بر استرجاع ريح نمي شوند بعد از ذهاب ريح بحيله يا بصنعت که آن را بعمل آرند همچنين روح و نفخ آن از جوهر جسد نيست و نه جسد حامل روح است يکي از قواي و کيفيات مزاجيه بر استرجاع نفس قادر نيست چون از جسد مفارقت نمايد پس اين مثال آن است که حيواۀ بدن و حرکت بدن تابع نفس اند نه اينکه نفس تابع آن هر دو است و لهذا مذهب تناسخ که عبارت از استرجاع نفس و نقل نفس است بسوي بدن بعد از ذهاب روح از بدن بار ديگر از جهت صلوح مزاج بدن و استعداد ماده بدن باطل گرديد زيرا که مزاج تابع نفس است چنانکه در ما سبق ذکر کرديم که نفس حافظ مزاج است و جامعه اجراي بدن و جابره عناصر بدن است على الالتيام نه اينکه نفس تابع بدن و عناصر بدن است و اما فرق ميان موت طبيعي و موت اخترامي در مثال سفينه اين است که چون معلوم شد که هلاک سفينه از دو وجه است يا بفساد جرم سفينه يا بانحلال ترکيب سفينه پس آب در آن داخل مي شود و هلاک ميکند آن کساني را که در آن مي باشند اگر از سفينه غافل باشند و تدارک اصلاح حال سفينه ننمايند مثل هلاک جسد و قواي جسد از جهت غلبه احدي الطبايع به سبب نهادن صاحب جسد بجسد و غفلت آن از جسد پس چون مزاج جسد فاسد شود و نظامش معطل شود و از اعتدال منحرف شود و آله آن ضعيف شود و نفس با جسد باقي نمي ماند چنانکه ريح براي سفينه باقي نمي ماند به سبب اختلال آله سفينه و چنانکه ريح موجود مي باشد و معدوم نمي شود و از موضعيکه قبل از هلاک سفينه در آن موضع بود همچنين نفس بعد تلف جسم در معدن خود باقي مي ماند مثل بقاي ريح در افق و عالم خود و اما جهۀ ثانيه پس آن جهت اين است که هلاک سفينه بقوۀ ريح عاصفه هابطه وارده بر سفينه است آن قدريکه حمل آن در وسع سفينه و وسع آلات سفينه نيست پس آله ضعيف مي شود و اداۀ منکسر مي شوند به سبب ضيق طاعت سفينه از حمل آن چيزيکه بر آن وارد مي شود همچنين است حال نفس که چون جوهر آن قوي شود و حرارت غريزيه آن اشتداد نمايد بدن از حمل آن ضعيف مي شود و ترکيب بدن منحل مي شود و آلات آن خشک مي شوند و رطوبات آن به سبب استيلاي حرارت فاني مي شوند و مذهب تحقيق اين است که حرارت غريزيه در مشايخ اکثر و اشد است از حرارت شبان و اثر حرارت در مشايخ به سبب قلت حامل و ذبول ماده ظاهر نمي شود بر عکس آنچه مشهور است از اينکه حرارت مشايخ اقل است از حرارت شبان و همچنين منشاءَ عروض موت طبيعي غلبه حرارت است بالذات که موجب افناء رطوبت است و افناء رطوبت مودي است بسوي فناء حرارت از بدن بالعرض پس موت بالضرورت واقع مي شود پس عروض موت طبيعي از باب ضرورات لازمه است براي بعض غايات ذاتيه چنانکه مبرهن است در مباحث علل و غايت ذاتيه در اين مقام قوت نفس است و کمال نفس و اشتداد جوهر روح و قوت نفخ صور است و نظير آن در مثال سفينه شدت ريح عاصفه است بر سفينه و مخفي و مستور نماند که احوال سکان اين سفينه بدن بوقت اين عاصفه شديده خالي از دو امر نيست اگر کسانيکه در اين سفينه اند عارف باشند بموجب تقدير رباني نفوس ايشان مطمئن مي شوند و امور خود را تسليم مي کنند بذات الهي قبل از انکه غطا منکشف شود و ارتحال از دنيا نمايند و بعض ايشان وعظ مي نمايند بعض ديگر را بصبر و قلت جزع و شوق ارتحال بسوي دار معاد پس چون علم ايشان باين سياست قدريه و حکمت قضائيه و عمل بموجب عقل و ايمان تمام و کامل شود پس استرجاع مي نمايند از غم و حزن و واصل ميشوند بنعيم دايم و اگر بموجب تقدير الهي و باينکه هر چه حکيم مي کند خير و صواب است عارف نباشند و حديث انقياد و تسليم را استماع ننموده باشند فجزاء هم الجحيم و الحرمان عن النعيم و البعد عن رضوان الله العليم الحکيم و الحمد لله رب العالمين على اتمامه و صلى الله على سيد الانبياء و المرسلين محمد و آله الطيبين الطاهرين.
تمام شد
اين رساله مسمّى به عرشيه در يکم ماه ذي قعده سنه 1314 هجري از مصنفات مولانا مولوي سيد حشمت علي خير الله پوري.
[1] مٹاتا ہے اللہ جو کچھ چاہتا ہے اور ثابت کرتا ہے اور اسکے پاس ام الکتاب ہے. منه
[2] جو دیکھتا ہے تجھ کو جب کھڑا ہوتا ہے تو اور پھرنا تیرا سجدہ کرنے والوں میں
[3] اور پیدا کریں تم کو اس صورت میں کہ نهیں جانتے تم
[4] اے آدمی تحقیق تو محنت کرنے والا ہے طرف اپنے رب کی حق محنت کرنے کا پس ملنے والا هے اس کی جزا کا
[5] اور جب لیا پروردگار تیرے نے فرزندان آدم سے پيٹھوں ان کی سے اولاد انکی کو
[6] در نسخه اصلي ظاهرا کلمه (و هر چه) تکرار شده است.
[7] جیسا کہ شروع کیا ہم نے پہلے پیدائش کو پھیریں گے اس کو
[8] البتہ پیدا کیا ہم نے آدمی کو اچھی قوام میں پھر پھیرا ہم نے اس کو نیچی جگھوں میں مگر جو ایمان لائے اور کام اچھے کئے
[9] کہا ہم نے اترو تم اس سے سب پس جو آوے گی تمہہارے پاس میری طرف سے ہدایت پس جو شخص تابعداری کرے ميري ہدایت کی پس نہیں خوف ان پر اور نہ وہ غمگین ہوں
[10] اترو تم بعض تمہارا واسطے بعض کے دشمن ہے اور واسطے تمہارے زمين میں جگہ ٹھرنے کی ہے اور پونجی ہے ایک وقت تک
[11] اور نہیں تم میں سے مگر گذرنے والا اسکا ہے اوپر رب تیرے کے لازم حکم کیا گیا پھر نجات دیں گے ہم ان لوگوں کو کہ پرہیزگار ہیں اور چھوڑ دیں گے ہم ان کو زانو پر گرے ہوئے
[13] علۀ احتياج بجاعل امکان ذاتي است که در حالت وجود و عدم از ممکن زائل نميشود و اين احتياج را فقر مي نامند و فقر موجب سياه روي انسان است لهذا يکي از عرفا احتياج بفاعل را بسياه روي تعبير فرموده شعر سياه روي ز ممکن در دو عالم ، جدا هر گز نشد و الله اعلم
[14] هي کمال اول لجسم طبيعي
[15] اين کلمه بنابر نسخه اصلي آورده شده است.
[16] نور الاسفهبدي اي الجوهر المجرد النفسي الصيصعۀ الانسانيه اي البدن الانساني.
[17] علۀ اخري بسقوط المنع12 منه